సంధుల విఙ్ఞానము.,8..విసర్గ సంధి...

7) విసర్గ సంధి
(ఈ సంధి వలన ఏర్పడిన పదములనేకము మనము అనునిత్యము వాడుతుంటాము కావున ప్రత్యేకమైన శ్రద్ధ తో గమనించ వలసినదిగా మిత్రులకు నా విన్నపము)

గమనిక.....సంస్కృతమునందు "స"కారాంత పదములు కలవు అవి సంధి జరుగు సమయమున విసర్గ గానే కాక మరికొన్ని విధములుగా మారును.

a)స కారాంత పదములకు చ..,.ఛ....శ అను వర్ణములు పరమైనప్పుడు స కారం శవర్ణముగా మారును

ఉదా..
మనస్+ శాంతి...మనశ్శాంతి
తపస్+చర్య......తపశ్చర్య
దుస్+చరితము..దుశ్చరితము.,,మున్నగునవి

b)స కారాంత పదములకు.క   ఖ   ప   ఫ  అను వర్ణములు పరమగు నప్పుడు   స కారము విసర్గ ః   గామారును

ఉదా....
ప్రాతస్+కాలము...,ప్రాతఃకాలము
మనస్+ఖేదము....మనఃఖేదము
తేజస్+ పుంజము..తేజఃపుంజము
తపస్+ఫలము.......తపఃఫలము........,మొదలైనవి

c) ఇస్.,,ఉస్ అంతమందు గల ఉపసర్గలు మరియు శబ్దములయెక్క స కారములకు క   ఖ   ప   ఫ   వర్ణములు పరములగు నప్పుడు,,షకారము వచ్చును

ఉదా.,,
నిస్+కారణము....నిష్కారణము
దుస్+కార్యము....దుష్కార్యము
ధనుస్+ఖండము..ధనుష్ఖండము
చతుస్+పదము....చతుష్పదము........మొదలైనవి

d)స కారమునకు "ట" వర్ణము పరమగునప్పుడు షత్వమును షకారము పరమగునప్పుడు షత్వ  మరియు విసర్గలు వచ్చును

ఉదా...
ధనుస్+ టంకారము....ధనుష్టంకారము
చతుస్+షష్టి........,,..,,చతుష్షష్టి

e)అస్ అంతముగా గల పదములకు  క   ఖ   చ  ఛ   ట   ఠ   త   థ   ప   ఫ   శ   ష   స  కాక తక్కిన హల్లులేవేని పరమైనప్పుడు అస్ స్థానమునకు  ఓ కారము వచ్చును

ఉదా...
మనస్+గతి....మనోగతి
తపస్+బలము..,తపోబలము
మనస్+వేదన...,మనోవేదన
మనస్+ రధము..మనోరధము..,,,మున్నగునవి

f)ఇకారాద్యచ్చులు పూర్వమందుగల సకారమునకు  క   ఖ   చ  ఛ   ట   ఠ   త   థ   ప   ఫ   శ   ష   స వర్ణములు తప్ప తక్కిన హల్లులు   అచ్చులేవేని పరమైనప్పుడు రేఫము  వచ్చును

ఉదా..,
బహిస్+అంగము.....బహిరంగము
ఆశీస్+వదము......ఆశీర్వాదము
దుస్+అంతము..,.దురంతము
విస్+ధనులు.......విర్ధనులు
దోస్+బలము......దోర్బలము........మున్నగునవి

సంస్కృత సంధులలో మరెన్నో సంధులు కలవు కాని నేను వాటిని ప్రస్తావించటంలేదు  సామాన్యముగా మనకు కావలసినవనుకున్న అతిముఖ్యమైన వాటినే  ముచ్చటించటం జరిగినది కావున మిత్రులు గమనించ గలరు..

రేపటినుండి  తెలుగు సంధుల ప్రకరణము

(పాల్గొనే మిత్రులందరకు నాదో చిన్న విన్నపము..,,చదివిన వారు ప్రతి ఒక్కరూ ఒక్కో సంధికి   ఉదాహరణలు వ్రాయవలసినదిగా కోరుచున్నాను)

సశేషం... రేపు కలుద్దామా?